Grano garagylchyg

Arxeoloji və paleontoloji tədqiqatlar göstərir ki, Azərbaycanda buğda ən azı 6-8 min il ərzində becərilib. Arxeoloji tədqiqatlar zamanı tapılan və eramızdan əvvəl 2-3-cü əsrlərə aid edilən, kir-kirə kimi tanınan əl dəyirmanları buna sübutdur. XII əsr böyük Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvi buğdanın becərilməsi və onun və ondan hazırlanan məhsulların emalı üsulları haqqında yazmışdır. 19-cu əsrdən Azərbaycan ədəbiyyatında sarı, qara, ağ və qırmızı buğda kimi bərk buğda növləri və xırda, girka və gürgəni buğda daxil olmaqla, yumşaq buğda növlərinin adları çəkilir. Şəki, İsmayıllı, Şamaxı, Cəlilabad, Sabirabad, Ağcabədi, Balakən və Beyləqan əsas taxılçılıq rayonları hesab edilir.

Qaraqılçıq Şəki rayonunun yerli ənənəvi bərk buğda növüdür. Qaraqılçıq uzun boylu, budaqları 155 santimetrə qədər, suvarma üsulu ilə isə 2 metrə qədər böyüyən bir sortdur. Dənləri açıq sarı rəngdədir və uzun oval formaya malikdir. Hər sünbüldə hər birinin çəkisi 2,4 qram olmaqla 45 dən olur. Bu, dəmyə əkinçiliyinə uyğunlaşmış və quraqlığa davamlı buğda növüdür. Uzun müddətli saxlanılmaya orta şəkildə tab gətirə bilir. Əsasən dağətəyi ərazilərdə becərilir və məhsul yığımı iyun ayının ortalarında başlayır. Hələ də çox vaxt su dəyirmanları ilə əldə edilən qaraqılçıq unu ənənəvi yeməklərdə istifadə olunur və yerli bazarlarda əldə edilə bilər. Təəssüf ki, ənənəvi qaraqılçıq buğda ununun idxal olunan unla rəqabət aparması çətinləşib. Son onilliklərdə yerli buğda sortlarının çeşid müxtəlifliyi də azalmışdır. Ənənəvi və yerli sortlar 1980-ci illərdə yerli, qədim qaraqılçıq növünü Meksikanın qısa köklü buğda növü ilə çarpazlaşdırmaqla əldə edilən Qaraqılçıq-2 kimi təkmilləşdirilmiş sortlarla əvəz edilmişdir.