Patata Opperdoezer Ronde

De Opperdoezer ronde is een vaste aardappel met een bijzondere smaak. Doordat de aardappel vastkokend is, dus niet in stukken kookt, is deze zowel geschikt voor koken als bakken. Vooral de nieuwe Opperdoezer is een kwaliteitsaardappel die het goed doet in diverse recepten. Men verbouwde vroeger in Opperdoes (kop van Noord-Holland) naast graan vooral mosterd en karwijzaad, terwijl men in de wintermaanden wat koeien op de akkers zette. Deze vorm van leven was al sinds 1500 in Opperdoes gebruikelijk. Na 1860 veranderde dit. In die tijd deed ook de Opperdoezer Ronde zijn intrede.

Al in 1865 werden in Opperdoes veel zogenoemde negenwekers verbouwd. Een uit Broek op Langedijk afkomstige snel groeiende vroege aardappel. De uit Andijk afkomstige tuinder J. Sluis kruiste de negenwekers met uit baaien gekweekte variaties (baaien zijn de zaadbollen van de aardappelplant). Het resultaat was de Sluis. In 1867 begon K. Rustenburg dit nieuwe ras te veredelen. De eerste oogst ventte hij uit in Opperdoes en Twisk.
De Sluizen of Opperdoezers, in de volksmond "ronden" geheten, zouden al rond de eeuwwisseling het belangrijkste product van het dorp worden en tot op heden vormen deze, nu officieel in de rassenlijst opgenomen aardappelen als uniek voor Opperdoes, een belangrijke bron van inkomsten.

Oogst & consumptie
De Opperdoezer Ronde is een geel/wit vlezige, iets onregelmatige gevormde, ovaalronde, diepogige knol met een vrij laag zetmeelgehalte. Om deze reden wordt de Opperdoezer Ronde door kenners als delicatesse gezien. De aardappel bevat veel vitamines en hoogwaardige eiwitten. Vanwege de uiterst kwetsbare dunne schil wordt de aardappel door de telers overwegend met de hand gepoot en met de hand gerooid. De eerste aardappelen kunnen al in mei worden gerooid, als deze in plastic tunnels groeien. Aardappels in een kas kunnen zelfs al in april worden gerooid. De hele oogst is in ieder geval voor eind september uit de grond, wat de Opperdoezer Ronde tot een vroege aardappel maakt. Na aanschaf de aardappels koel en donker bewaren, ze zijn dan 4-6 weken houdbaar.
Ze zijn al sedert 1996 voorzien van de Beschermde Oorsprongs Benaming (BOB)-erkenning door de Europese Unie, het enige Nederlandse landbouwproduct met BOB naast de kazen dat deze erkenning heeft verkregen. Als de aardappels maar verkregen zijn uit gecertificeerd pootgoed. Er zijn tegenwoordig nog maar 35 telers die samen circa 150 ha telen, goed voor 4 miljoen kilo Opperdoezers per jaar. In 1996 werd er nog maar 3 miljoen kilo geproduceerd door 70 telers.

In 2009 werden de eerste Opperdoezer Rondes reeds op 22 april (normaliter pas rond Koninginnedag) door aardappelgroothandel Greydanus en Brouwer uit Heerenveen gepresenteerd in restaurant 't Plein in Joure. Er moest maar liefst 178 euro per kilo neergeteld worden, voordat Greydanus en Brouwer zich eigenaar mochten noemen van dit 6 kilo zware kistje. De opbrengst gaat zoals gebruikelijk jaarlijks naar een goed doel. Sinds 1988 heeft Willem Dijk AGF van de 21 keren 17 maal de primeur gehad. Afgelopen jaar ging de primeur dus aan zijn neus voorbij.

Alleen aardappels die binnen een straal van 1 km om de kerk van het Westfriese plaatsje Opperdoes (gemeente Medemblik) worden geteeld op zavelgronden mogen Opperdoezer Ronde heten. Overlijdt een aardappelteler en draagt hij zijn rechten niet over aan een ander dan vervalt het recht en kan een ander niet op een ander stuk grond Opperdoezers plaatsvervangend gaan telen. Zo overleed in februari 2009 een der laatste vergunninghouders, die zijn vergunning aan niemand had overgedragen, en wiens grond niemand gekocht had, zodat er nu nog minder Opperdoezers geteeld kunnen worden. Vergelijk dit eens met Champagne, waar aardappel- en maïsvelden worden omgezet tot wijnbouwterreinen om maar meer en meer winst te behalen.

Diny Schouten pleitte echter aan het begin van deze eeuw toen er nog zo’n 70 telers waren juist voor strengere regels: “Wat mij betreft had er meer in het protocol van de beschermde oorsprongbenaming afgesproken kunnen worden: de grootte, de handmatige oogst (wegens de tere schil) en een beperkte oogstperiode, zodat juni en juli de feestmaanden der Opperdoezers zouden zijn.” Nu worden ze van april tot en met september geoogst en verkocht. Echter, zavelgronden zijn per definitie een mengsel van zand en zeeklei, wie bepaalt er dan de exacte verhouding zand/klei?
Tevens stelt ze: “Er zit een foutje in de appellation contrôleé van de kleine, vroege Opperdoezer ronde aardappel. Bij de aanvraag voor officiële bescherming als Europees ras wordt de fluweelzachte substantie (was ‘vruchtvlees maar een smakelijker woord) van de Opperdoezer ronde toegeschreven aan de zavelgronden rond Medemblik. Maar in de telerscoöperatie zaten ook telers uit de Wieringermeer, die – uit de aard van hun grond – op zeeklei zitten. Aan ruzie heeft niemand iets; daarom is er geen consequentie uit getrokken en mochten de Wieringermeer Opperdoezers mee blijven doen.”
Oorzaak verdwijnen: Ondanks BOB-bescherming bestaat de kans dat er binnen een tiental jaren een groot bedrijfsprobleem ontstaat, doordat vele kinderen reeds hebben aangeven dat zij in West-Friesland niet genegen zijn voor het tuindersvak te kiezen en dus het familiebedrijf over te nemen; arbeidsintensief, bij de oogst worden de Opperdoezer Rondes namelijk met de handen gerooid.