Opperdoezer Ronde
The ‘Opperdoezer ronde’ is a round potato from the town of Opperdoes, in the province of North Holland. It is a firm boiling potato with a delicate taste. These waxy potatoes are suitable both for baking and frying. The yellow-white tubers have a waxy consistency, and an irregular, oval-round shape and deep eyes. This variety is fairly low in starch. The Opperdoezer Rounde potato contains high levels of vitamins and proteins. Because of their delicate skin, they are planted and harvested by hand in early spring. The nieuwe (“new”) potatoes, freshly harvested in the beginning of the season, are of high quality and are especially appreciated among consumers.
From 1860 onwards, the Opperdoezer Ronde was grown in Opperdoes, a small town about 60 km north of Amsterdam. Already in the mid-1800s Opperdoes grew so-called "nine-week-potatoes," a fast growing variety from the town of Broek op Langendijk. They were interbred with other varieties, and improved to become a new variety, that was first sold in Opperdoes and Twisk. These Opperdoezers would soon become the main product of the village, and in 2015 this variety still represents an important source of income for Opperdoes. Since 1996, this potato’s name has been protected and acknowledged by the European Union, and was only the second Dutch product, apart from cheese, to have received this acknowledgment.
Only those potatoes that are grown within one kilometer of the church of the Wesfrysian in the town of Opperdoes, in the special zavelgronden (sandy clay soil), may be called Opperdoezer Ronde. When a grower dies and his rights are not transferred to another, the rights are lost and cannot be replaced. Therefore fewer and fewer growers cultivate this potato. In the mid-2010s, there were just 35 growers left. Despite the fact that this variety is well known in the Netherlands, many children of growers have indicated they are unwilling to take over the family business. Besides this, the growing of Opperdoezers is relatively labor intensive, since the potatoes must be planted and harvested by hand.
Back to the archive >Al in 1865 werden in Opperdoes veel zogenoemde negenwekers verbouwd. Een uit Broek op Langedijk afkomstige snel groeiende vroege aardappel. De uit Andijk afkomstige tuinder J. Sluis kruiste de negenwekers met uit baaien gekweekte variaties (baaien zijn de zaadbollen van de aardappelplant). Het resultaat was de Sluis. In 1867 begon K. Rustenburg dit nieuwe ras te veredelen. De eerste oogst ventte hij uit in Opperdoes en Twisk.
De Sluizen of Opperdoezers, in de volksmond "ronden" geheten, zouden al rond de eeuwwisseling het belangrijkste product van het dorp worden en tot op heden vormen deze, nu officieel in de rassenlijst opgenomen aardappelen als uniek voor Opperdoes, een belangrijke bron van inkomsten.
Oogst & consumptie
De Opperdoezer Ronde is een geel/wit vlezige, iets onregelmatige gevormde, ovaalronde, diepogige knol met een vrij laag zetmeelgehalte. Om deze reden wordt de Opperdoezer Ronde door kenners als delicatesse gezien. De aardappel bevat veel vitamines en hoogwaardige eiwitten. Vanwege de uiterst kwetsbare dunne schil wordt de aardappel door de telers overwegend met de hand gepoot en met de hand gerooid. De eerste aardappelen kunnen al in mei worden gerooid, als deze in plastic tunnels groeien. Aardappels in een kas kunnen zelfs al in april worden gerooid. De hele oogst is in ieder geval voor eind september uit de grond, wat de Opperdoezer Ronde tot een vroege aardappel maakt. Na aanschaf de aardappels koel en donker bewaren, ze zijn dan 4-6 weken houdbaar.
Ze zijn al sedert 1996 voorzien van de Beschermde Oorsprongs Benaming (BOB)-erkenning door de Europese Unie, het enige Nederlandse landbouwproduct met BOB naast de kazen dat deze erkenning heeft verkregen. Als de aardappels maar verkregen zijn uit gecertificeerd pootgoed. Er zijn tegenwoordig nog maar 35 telers die samen circa 150 ha telen, goed voor 4 miljoen kilo Opperdoezers per jaar. In 1996 werd er nog maar 3 miljoen kilo geproduceerd door 70 telers.
In 2009 werden de eerste Opperdoezer Rondes reeds op 22 april (normaliter pas rond Koninginnedag) door aardappelgroothandel Greydanus en Brouwer uit Heerenveen gepresenteerd in restaurant 't Plein in Joure. Er moest maar liefst 178 euro per kilo neergeteld worden, voordat Greydanus en Brouwer zich eigenaar mochten noemen van dit 6 kilo zware kistje. De opbrengst gaat zoals gebruikelijk jaarlijks naar een goed doel. Sinds 1988 heeft Willem Dijk AGF van de 21 keren 17 maal de primeur gehad. Afgelopen jaar ging de primeur dus aan zijn neus voorbij.
Alleen aardappels die binnen een straal van 1 km om de kerk van het Westfriese plaatsje Opperdoes (gemeente Medemblik) worden geteeld op zavelgronden mogen Opperdoezer Ronde heten. Overlijdt een aardappelteler en draagt hij zijn rechten niet over aan een ander dan vervalt het recht en kan een ander niet op een ander stuk grond Opperdoezers plaatsvervangend gaan telen. Zo overleed in februari 2009 een der laatste vergunninghouders, die zijn vergunning aan niemand had overgedragen, en wiens grond niemand gekocht had, zodat er nu nog minder Opperdoezers geteeld kunnen worden. Vergelijk dit eens met Champagne, waar aardappel- en maïsvelden worden omgezet tot wijnbouwterreinen om maar meer en meer winst te behalen.
Diny Schouten pleitte echter aan het begin van deze eeuw toen er nog zo’n 70 telers waren juist voor strengere regels: “Wat mij betreft had er meer in het protocol van de beschermde oorsprongbenaming afgesproken kunnen worden: de grootte, de handmatige oogst (wegens de tere schil) en een beperkte oogstperiode, zodat juni en juli de feestmaanden der Opperdoezers zouden zijn.” Nu worden ze van april tot en met september geoogst en verkocht. Echter, zavelgronden zijn per definitie een mengsel van zand en zeeklei, wie bepaalt er dan de exacte verhouding zand/klei?
Tevens stelt ze: “Er zit een foutje in de appellation contrôleé van de kleine, vroege Opperdoezer ronde aardappel. Bij de aanvraag voor officiële bescherming als Europees ras wordt de fluweelzachte substantie (was ‘vruchtvlees maar een smakelijker woord) van de Opperdoezer ronde toegeschreven aan de zavelgronden rond Medemblik. Maar in de telerscoöperatie zaten ook telers uit de Wieringermeer, die – uit de aard van hun grond – op zeeklei zitten. Aan ruzie heeft niemand iets; daarom is er geen consequentie uit getrokken en mochten de Wieringermeer Opperdoezers mee blijven doen.”
Oorzaak verdwijnen: Ondanks BOB-bescherming bestaat de kans dat er binnen een tiental jaren een groot bedrijfsprobleem ontstaat, doordat vele kinderen reeds hebben aangeven dat zij in West-Friesland niet genegen zijn voor het tuindersvak te kiezen en dus het familiebedrijf over te nemen; arbeidsintensief, bij de oogst worden de Opperdoezer Rondes namelijk met de handen gerooid.
